Demokrati og religion
Kirken er et rum uden aggression, med gode rammer for resonans.
Af fremtidsforsker Anne-Marie Dahl, Futuria, Fremtidsbiblioteket
Vores samfund accelererer og vi befinder os i en rasende tilstand, fanget af vores to-do-lister, aggressivitet og udbrændthed. Vi har en massiv mangel på lydhøre hjerter. Derfor har vi brug for religion til at skabe resonans, så vi kan fjerne blikket fra os selv og nå de andre i en demokratisk samtale om fremtiden.
Det er det centrale budskab i den tyske sociolog Hartmut Rosas bog ”Demokrati har brug religion.”
Rosas analyser og bøger
Egentlig er der ikke tale om en bog, men udskrift af et foredrag, som Rosa holdt ved en stiftsreception i Würzburg i 2022. Foredraget opsummerer dog mange af de tanker, som han gør sig i sine øvrige bøger som Det ukontrollerbare og Fremmedgørelse og acceleration.
Her beskriver han, hvordan vi i højhastighedssamfundet er fanget af accelerationen, mens livet tømmes for mening. Vi mistet sansen for bevægelse og er stivnet i en krisesituation.
Kirken og sociologien
I ”Demokrati har brug religion” analyserer Rosa kirkens betydning i samfundet. Det gør han i rollen som sociolog, ikke som et religiøst menneske, der ønsker at prædike. På den baggrund er det interessant, at han kommer frem til, at kirken har meget vigtig rolle at spille i fremtiden.
Religion er ikke overflødig eller et fortidslevn, hævder han. Det selvom mange påstår, at kirken ikke passer til det moderne samfund. En tid, hvor det religiøse er blevet individualiseret og den enkelte kan skræddersy sin egen patchwork-religion.
Fra behovsdækning til permanent forøgelse
Markedet og kapitalismen har været væsentlige motorer til at skabe alle de muligheder og ressourcer, vi har i dag. Vores økonomiske velstand, og de videnskabelige fremskridt. Men hele systemet hænger kun sammen, hvis vi vækster hvert år, hævder Rosa.
Tidligere samfund var behovsdækkende, det handlede om at opnå det, man behøvede for at overleve i form af mad, tøj, opvarmning og ånd i form af kultur og religion. Nok energi til at komme gennem vinteren. Der var med andre ord en mening med det, man havde brug for.
Det moderne samfund fungerer derimod kun stabilt når, der sker en permanent vækst, mener Rosa og kalder det en dynamisk stabilisering.
Som nysgerrigt væsen har mennesket formået ikke bare at tilpasse sig naturens luner, vi har også opfundet nye metoder til at udvinde mest muligt energi med mindst mulig indsats. Udfordringen er dog, at vi nu fanget i en kapitalistisk samfundsstruktur, hvor der må udvindes stadig mere energi for at opretholde det bestående.
Tidligere samfund har også været præget af vækst og udvikling, det nye er, at vi i dag er nødt til at fortsætte udvikling med tiltagende hast, ellers bliver vi koblet af. Det er det, som Rosa kalder accelerationen i samfundet.
Alle må vækste videre, for ellers mister vi arbejdspladser og står med arbejdsløse, lukkede virksomheder, manglende skatteindtægter, og vi vil ikke kunne opretholde vores sundhedssektor og ældrepleje. Vi er altså nødsaget til at investere og omsætte mere energi for at opretholde det bestående, hvilket Rosa kalder perverst.
Aggressive to do lister
Ikke nok med at kloden er ved at brænde ud, flere og flere oplever også, at deres psyke brænder ud. For vækstsamfundet kræver også stadig mere af mennesket.
Maskinerne har overtaget mange funktioner, men det er mennesket, der kan holde gang i den accelererende vækstmotor via udvikling og innovation. Vi skal løbe hurtigere næste år, der skal gang i de gamle, og de unge skal hurtigere igennem uddannelsessystemet.
Politikerne kræver eller forsøger at motivere os til at yde mere. Og det er en nødvendighed, jeg ville sikkert gøre det samme, hvis jeg var politiker, erkender Rosa. Vi skal accelerere og være mere innovative, hvis samfundet skal hænge sammen.
Det betyder, at vi som mennesker skal bruge mere af vores energi på at holde samfundet kørende og vores liv eksploderer i to-do-lister.
Rosa siger, at vi har fået et grundlæggende aggressionsforhold til verden. Hver gang vi har streget en ting ud, er der kommet tre nye ting til på vores to-do-liste.
Der hører ører til demokratiet
Det aggressive forhold til verden har også vendt sig mod vores måde at tale med hinanden på og påvirker derfor også politik og demokrati. I stigende grad opfatter vi de andre som idiotier, statsforrædere, forbrydere og fjender.
I dag er de andre ikke dialogpartnere men modstandere. Du er en fjende, hvis du mener noget andet end mig. Vi har ikke længere en debat om, hvordan vi skal indrette samfundet – de andre skal bare klappe i.
Men demokrati dur ikke i en aggressiv form, siger Rosa. Man plejer at sige, at demokratiet fungerer kun, hvis alle har en stemme, nu må vi forstå, at der også hører ører med og et lydhørt hjerte, der vil høre de andres stemme. Skal demokratiet fungere, må vi evne at stoppe op, lytte efter og lade os kalde på noget andet end det, der står på vores to do liste. Det handler om resonans.
Behov for resonans
En grundangst i senmoderniteten er, at verden bliver stum, mener Rosa. I takt med, at vi kan kontrollere mere og mere, kommer verden til at mangle resonans – en særlig samklang med det, vi oplever og det, som vi ikke har planlagt.
At opleve resonans betyder, at noget eller nogen kalder på en, noget der er anderledes end mig, og man formår at gå det i møde og forbinde sig med det. Derved sker der en transformation, hvor man oplever en forandring.
Helt centralt er det, at resonans ikke kan fremtvinges - man kan købe en kat, men man kan ikke tvinge den til at spinde. Man kan købe de dyreste billetter til en koncert men ikke fremtvinge et særligt øjeblik med musikken. Faktisk mistænker Rosa de folk, der bryder ud i stor begejstring til f.eks. en koncert for slet ikke at være til stede i oplevelsen.
På samme måde med en candlelight dinner eller juleaften. Man kan planlægge alt det, man vil, men der er ingen garanti for, at der opstår et særligt intenst øjeblik, hvor man bliver berørt.
Det eneste man kan gøre, er at have en åbenhed overfor det, som måtte indtræffe. Gøre sig nøgen, og sårbar. Det kræver ud over en bestemt holdning også sociale og fysiske rum uden præstation og aggression. Og her har kirken noget at tilbyde, mener Rosa.
Kirken – et rum for resonans
Kirken har sådan et rum at stille til rådighed, siger Rosa. Et rum uden innovation, forøgelse og vækst. Et rum uden aggression.
Samtidig har kirken et arsenal af ritualer, sange og traditioner, som kan fremme sansen for at påkalde sig resonans. F.eks. Nadveren, hvor man i fællesskab og med åbent hjerte står ved siden af hinanden og mærker en samklang og måske en ånd.
Det særlige ved religionen er, at den giver det Rosa kalder ”et vertikalt resonansløfte”: Ved grunden af min eksistens ligger ikke et tavst koldt fjendtligt eller ligeglad univers, men noget der svarer mig. Rosa ser biblen som en bønfaldelse om at blive hørt og finde resonans. Og vi har mere end nogensinde brug for at mærke resonans med noget større.
Bekymring for vores børns fremtiden
Udbrændthedsfølelsen af, at ”det bliver ikke ved med at gå godt”, er blevet en kulturelt dominerende følelse, siger Rosa. Både kloden og psyken brænder ud. Ingen tror længere på, at det bliver bedre, og bekymringerne breder sig som usikkerhed. Bagsiden af vækstsamfundet er slået igennem.
Samfundssystemet har været en succes, fordi alle mennesker havde en fornemmelse af at arbejde for en bedre fremtid for deres børn, hvilket har skabt forbundethed eller resonans mellem generationer.
Nu er der ikke længere en følelse af en løfterig fremtid. Tværtimod løber vi væk fra en afgrund, der indhenter os bagfra – en rasende tilstand med klimakrisen i hælene.
Nye veje
Rosa har stillet sin samfundsdiagnose og hævder, at der ikke er andre muligheder end få begæret under kontrol og så bryde med det kapitalistiske systems acceleration. Og det kan kun ske, hvis vi bevarer og styrker et demokrati, hvor vi lytter til hinanden og tør gå nye veje.
Her har religion og kirken som rum noget væsentligt at byde ind med, siger Rosa. Hvis samfundet glemmer eller mister den form for relationsmulighed, er det færdigt.
Rosas bog ”Demokratiet har brug for religion” er et stærkt forsvarsskrift for demokratiet og for ligeværdige åbne samtaler uden performance eller aggression. Et hurtig runde på diverse debatspor på de sociale medier giver en fornemmelse af, at Rosa har fat i noget vigtigt.
Hartmut Rosa: Demokrati har brug for religion, Eksistensen, 2023
Find omtale af andre spændende bøger på Fremtidsbiblioteket
Artikel: Tør vi tro på fremtiden?
Følg mig her: